Naskah Kuno: Sanghyang Sasana Maha Guru

1 – Pañcawédani¹

Ndeh² Sanghya(ng) Sasana Maha Guru ngaran sanghyang³ pustaka. Sasana⁴ ma ngaranya urut nu ti heula. Maha⁵ ma nu leuwih ti leuwih, tina dunya. Guru ma [ma] ngara(n)na puhun⁶ nikang rat⁷ kabéh.

Nya ieu pustaka suci Sanghyang Sasana Maha Guru téh. Sasana hartina titinggal ti nu ti heula. Maha hartina nu leuwih ti nu leuwih, ti (saamparan) dunia. Guru hartina sumber pikeun sakumna manusa.

¹pancawedani: asal tina: panca=lima; we=cai; dani=sapu nyere. Pancawedani : lima jalan pikeun manusa enggoning mersihkeun jiwana tina rupa-rupa pangaruh goréng, nyaéta bwah, paksa, huning, temen, jeung daék.

²ndeh: ‘Tah !’ (kecap panyeluk), nihan: ‘ieu’ (kecap panuduh)

³sanghyang: suci (ditempatkeun saméméh kecap barang pikeun nuduhkeun yén éta barang téh suci).

⁴sasana: ajaran, doktrin, sarana.

⁵maha: badag, gedé, agung.

⁶puhun: awal, wiwitan, sumber, tangkal. Di baduy pupuhu kaagamaan disebut puun. ngandung ogé harti séjén emang’ (adi indung atawa bapa).

⁷rat: manusa, jalma.

Hana upadyanta⁸ kadya(ng)ga⁹ ning manik¹⁰ kanarga,¹¹ lawan manik sawéstra.¹² Yéka puhuning suka duka, hala¹³ hayu.¹⁴ Byaktanya¹⁵ nihan: Bwah¹⁶ paksa,¹⁷ huning¹⁸ t(e)men,¹⁹ daék mwa kapalang.

Aya jalan tindakan nu kudu dituturkeun ku anjeun, nu dipapandékeun jeung perhiasan mutiara, ogé mutiara nu moncorong. Nya éta wiwitan tina kaayaan suka jeung dukana, cilaka jeung salametna. Ieu écésna mah: hasil maksud, mikaweruh enya-enya, daék hanteu kapalang.

⁸upadyanta = asalna tina: upadéya –nta ‘jalan tindakan nu kudu dituturkeun –ku anjeun’.

⁹kadyangga = kadi + anggan: minangka, lir ibarat.

¹⁰manik: mutiara.

¹¹kanarga = tina: ‘kana’ atawa ‘kangkana’: perhiasan dina leungeun upamana: gelang, cingcin. jeung ‘arga’: ajen, harga atawa gunung. Manik kanarga = perhiasan nu hargaan, perhiasan nu ajénan.

¹²sawéstra = tina: ‘sawé’= ngalayah. Manik sawéstra = manik nu ngalayah.

¹³hala: cilaka, mamala.

¹⁴hayu: salamet.

¹⁵byakta: écés, jéntré.

¹⁶bwah: hasil.

¹⁷paksa: tujuan, maksud, kahayang nu kuat.

¹⁸huning: mikanyaho, mikaweruh.

¹⁹temen: enyaan, enya-enya.

Kalinganya:²⁰ bwah ma sanghya(ng) pratiwi,²¹ basana dipahayu, diturunkeu(n), ditaék(k)eun, dicamahan,²² dicampuran, hanteu susut²³ hanteu pu(n)dung hanteu geurah²⁴ hanteu bijah,²⁵ keu[deu]deung deung langgeng ngawakan na kapratiwian. Iya kéh! Éta na awak(eu)neun sang séwaka darma.

Maksudna: bwah (hasil) téh bumi nu suci, nalika disalametkeun, diturunkeun, ditaékkeun, dikotoran, dicampuran, hanteu tisusut hanteu pundung hanteu motah hanteu ingkah, sakeudeung jeung salawasna ngamalkeun kapratiwian (aturan kaduniawian). Enya kitu! Éta nu kudu diamalkeun ku nu ngabdi kana darma (hukum).

²⁰kalinganya = asal tina: ka + ling +-an + -iya. Ling, hartina ‘ucap’ kalinganya = maksud tina ucapan.

²¹pratiwi: bumi, sanghyang pratiwi ‘bumi nu suci’.

²²dicamahan = dijieun jadi camah = dijieun jadi rujit = ‘dirurujit’.

²³susut: labuh. Saperti dina kalimah: tisusut.

²⁴geurah: gumbira, suka bungah. Dina konteks kalimah di luhur, jigana nuduhkeun harti ‘kaayaan motah’.

²⁵bijah: motah, mijah.

Paksa ma cai, alaeunana ma, basana biji[h]l ti huluna. Téka²⁶ bwar²⁷ hérang tiis rasana. Geus ma²⁸ hanteu kawurungan,²⁹ teka³⁰ ri³¹ sagara. Sa/4v/kitu na turutk(eu)neun sang séwaka darma.³²

Paksa (maksud) téh nyaéta cai, alaeunana mah nalika bijil ti huluna. Karasa ngamalir hérang tur tiis. Jeungna hanteu kahalangan nepi ka sagara. Sakitu nu kudu diturut ku nu ngabdi kana darma (hukum).

²⁶téka = asal tina: ta + ika = nya éta.

²⁷bwar: bor. Dipikawanoh kecap balobor. Jigana parobahan tina bor + ‘rajékan dwi purwa’ bobor + infiks -al- = balobor, mangrupa kecap panganteur pagawéan pikeun nu ngamalir, upamana: cai, getih, késang, jeung saterusna.

²⁸geus ma: anggeus mah, jeungna.

²⁹kawurungan = asal tina: ka-+wurung+-an = hartina sarua jeung: ka+batal+an = kahalangan.

³⁰teka: nepi ka. Ulah pahili jeung téka (tina: ta + ika) ‘nyaéta’.

³¹ri: di, ka (kecap pangantét).

³²séwaka darma = sebutan pikeun nu ngabdi kana tugas (hukum)na di alam dunia.

Huning ma ngaran angin, alaeunana ma, basana m(e)tu ti barat, téka hir³³ tiis, leuleus datangna ka awak urang. Geus ma hanteu kawurunganan, basana bijil medeng³⁴ di bwana. Sakitu na turutk(eu)neun, ku sang séwaka darma.

Huning (pangaweruh) mah nyaéta angin, alaeunana mah, basa bijil ti kulon, karasa ngahiliwir tiis, leuleus nebak awak urang. Jeungna hanteu kahalangan, nalika bijil di alam dunia. Sakitu nu kudu diturut ku nu ngabdi kana darma.

³³hir: hiliwir. Kecap panganteur pikeun angin.

³⁴medeng = asal tina: sedeng+n- anu hartina ‘meujeuhna’.

T(e)men ta ma ngaraning ka apuy³⁵ deungeun ga(ng)gaman.³⁶ Ti iña éta dipipakeunnakeun³⁷ ku nu réya,³⁸ ku geui(ng)³⁹ na temen.

Temen (enya-enya) téh nyaéta seuneu jeung ganggaman. Nya ti dinya nu matak dimangpaatkeun ku jalma réa, ku nu pikiranna soson-soson.

³⁵apuy: seuneu. Kalimah ‘parupuyan’ jigana mangrupa obahan tina apuy+pa-an -> paapuyan -> parupuyan.

³⁶ganggaman: sanjata, pakarang.

³⁷dipipakeunakeun = asal tina: dipi –+ pikeun+na+keun = ‘di(pigawé) pikeun’.

³⁸nu réya: jalma réa.

³⁹geuing: kasadaran, pikiran.

Daék éka ma ngaranya, Sanghyang Aditya,⁴⁰ basana m(e)tu ti bwana wétan, hanteu kawurunganan, ku méga ku hujan, (ku) kukus⁴¹ ku sanghub,⁴² teka ri(ng) kulwan, ku geui(ng) éka laksana.

Daék (kahayang) mah nyaéta panon poé, nalika medal ti buana béh wétan, hanteu kahalangan, ku méga ku hujan, ku haseup jeung halimun, nepi ka (surup) di béh kulon, ku sabab kasadaran kana hiji lampah.

⁴⁰sanghyang aditya: panon poé.

⁴¹kukus: haseup, kabut.

⁴²sanghub: halimun.

Kitu kéh na turutk(eu)neun, ku sang séwaka darma. Mulah mwa⁴³ iyatna-yatna⁴⁴ di Sanghya(ng) Pasangkanan.⁴⁵ Nihan sina(ng)guh pañcawédani⁴⁶ ngaranya. Panca /5v/ ma watek lima, wé⁴⁷ ma cai, dani⁴⁸ ma sapu ñéré.

Sakitu nu kudu diturut, ku nu ngabdi kana darma. Mangka jeung iyatna kana Sanghyang Pasangkanan (Ajaran Awal). Nya ieu nu disebut pañcawédani téh. Panca hartina watek lima, wé hartina cai, dani hartina sapu nyéré.

⁴³mulah mwa: kudu, ulah hanteu.

⁴⁴iyatna-yatna: merhatikeun enya-enya.

⁴⁵sanghyang pasangkanan: ajaran wiwitan, ajaran awal.

⁴⁶pañcawédani: lima jalan pikeun mersihkeun jiwa.

⁴⁷wé: cai.

⁴⁸dani: jadi caang, lénglang, béngras. Dina téks di luhur mah dipapandékeun jeung sapu nyéré, nu sapopoé dipaké alat pikeun mersihkeun runtah.

2 – Siksa Kandang; Siksa Kurung; Siksa Dapur

Ini siksa ka(n)dang⁴⁹ ngaranya, siksa kurung,⁵⁰ siksa dapur.⁵¹

Nya ieu nu disebut siksa kandang, siksa kurung jeung siksa dapur téh.

⁴⁹siksa kandang: ngatur étika antara manusa jeung papadana. Kumaha hubungan jeung tatangga, deungeun-deungeun, atawa nalika urang indit-inditan diatur dina siksa kandang.

⁵⁰siksa kurung: nyaéta ngatur saréngkak saparipolah antara manusa jeung ahli agama.

⁵¹siksa dapur: nyaéta hakékat tina sagala ajaran-ajaran saméméhna. Mangrupa aci-aciningna manusa nu geus bisa meuseuh kahirupan profanna, nujul kana kahirupana nu transenden, ku baktina nu satia ka guruna, sang pandita.

Kalinganya: na siksa kandang ma ngara(n)na, sakuliling sarira. Jeujeueung ma na halwaan, halwaan si panghawanan, na ni(ng) panglu(ng)guhan, iña éta na ingetkeuneun deung urang. Maka iyatna-yatna! Sugan urang asup tepas, asup dalem, hanteu ngeunah lamun hanteu dayeuhanana. Ya siksa kandang ngara(n)na.

Maksudna, siksa kandang téh, aya disakuliling diri anjeun. Ningali rupa-rupa gogoda, gogoda dina perjalanan, atawa dina panglungguhan, nyaéta nu kudu diinget ku urang. Mangka perhatikeun sing iyatna! Sugan urang asup ka buruan, ka imah, moal ngeunah lamun urang lain nu dumuk di dinya. Éta nu disebut siksa kandang téh.

Masa urang paparan, hanteu ngeunah palar cidera ku pangeusi huma sakalih, ku pangeusi kebwan sakalih. Mangka nguni hiris meubeut ceuli, lamun kacang meubeut tarang, ngala tu(n)da ngala ka(n)tenan, nurunkeun sadapan sakalih. Hanteu ngeunah ngising di pi(ng)gir jalan, sugan kaa(m)beu ku nu bangah, bisi kasumpah kapadakeun, ambu, /5r/ ayah, pangguruan. Mulah mwa maké cangcut pangadua, sugan urang pajeueung deung gusti deung mantri, mulah mwa ngidal, pangadwakwakwa(ng)keun. Ya siksa k(an)dang ngaranya.

Mangsa urang indit-inditan, teu hadé boga niat deleka, ka batur nu boga ‘huma’, atawa batur nu boga kebon. Ku kituna, hiris meubeut ceuli lamun kacang meubeut tarang. Nyokot teuteundeunan atawa nu geus puguh nu bogana, nurunkeun sadapan batur. Teu hadé urang ngising di sisi jalan, bisi kaambeu ku nu balangah, engkéna bisi disumpahan jeung disalahkeun: ku indung, bapa, jeung paguron. Sawadina urang maké calana jangkep, bisi urang panggih jeung raja jeung mantri, urang kudu aya di kéncaeunana turta dongko. Éta nu disebut siksa kandang téh.

Siksa kurung ma, sakarma deung sang pan(di)ta. A(ng)geus ma hanteu ngeunah ngareuseuh beunang diheueum, ngarumpak sanghya(ng) siksa. Lamun a(ng)geus ñahwa diwuku-wuku dina leukeur-leukeur, dangda-dangdi sipat geuing, pangguratan, pangguritan, pangwaleran, pangwatesan. Satapak Hya(ng) Bra(h)ma Wisnu, basa ngawatesan bwana. Yata siksa kurung ngaranya.

Siksa kurung mah, saréngkak saparipolah jeung para pandita. Jeungna deui hanteu hadé ngaganggu naon nu geus disapukan babarengan, ngarempak sanghyang siksa. Lamun enggeus mikanyaho sagala buku dina gulungan-gulungan (kitab), hukuman tina arah nu geus ditangtukeun, guratna, susunanna, jawabanna, watesanana. (Hartina urang geus) nuturkeun tapak Dewa Brahma jeung Wisnu, nalika ngawatesanan alam dunia. Nyaéta nu disebut siksa kurung téh.

Na siksa dapur ma ngara(n)na, ngadapetkeun puhun, ngahusir tangkal ku geui(ng) na bakti satia, di sang pandita. Ya siksa dapur ngara(n)na. Nihan sinangguh siksa kandang, ngaranya ling maha pandita.

Ari nu disebut siksa dapur mah, ngahontal sumberna, meunangkeun inti ku kasadaran kana bakti jeung satia ka sang pandita. Nya éta nu disebut siksa dapur. Nya ieu nu yang disebut siksa kandang, piwuruk ti Maha Pandita.

3 – Dasawredi⁵²

Niha/6r/ n kayatna-yatna sang séwaka darma, pawuitan sanghya(ng) sastra, mala murtinya nguni, katekan mangké.

Ieu nu kudu diperhatikeun ku nu ngabdi kana darma, asal usul tulisan suci, wangun cedana ti baheula, nepi ka kiwari.

⁵²dasawredi: nyaéta sapuluh wangun tulisan dina rupa-rupa média.

Ndah ta pawuitan sanghya(ng) sastra. Nihan lwirnya: sasurup sanghya(ng) sriwar Aditya, gumenti sanghya(ng) ratri (Nskh: ratsi). Trepti treptwa pagawé wéwa laksana. Tatwa kala Batari Durgi.⁵³

Nya ieu asal usul tulisan suci téh. Ieu sasaruaanana: sasurupna panon poé, digantikeun ku peuting. Ngarasa sugema tur bagja sabab sagala pancén bisa kalaksanakeun. Hakékat waktu (anugerah ti ) Batari Durgi.

⁵³batari Durgi atawa Durga téh déwi satungkebing alam.

A(ng)regu ta jantra Sri Batara Gana,⁵⁴ sina(m)buratkeun ri(ng) manusa madyapada, matemahan ta ya gebang lawan lwa(n)tar, tipuk diwasa pupus gebang lawan lwa(n)tar. Tinut pinada pada, lwané lawan dawané, tinitisan asta gangga wira tanu.

Hasil tina benduna Sri Batara Gana, nu nyalabarkeun manusa di madyapada. Ngajadikeun gebang jeung lontar, ngajadikeun témbong waktuna pupus, gebang katut lontar. Dituturkeun tur diturutan, rubakna katut panjangna, dititisan asta gangga wira tanu.

⁵⁴Sri Batara Gana (Ganésa): tina Ganapati (gana= gajah; pati = pamingpin), ku sabab wujud sirahna mangrupa gajah.

Apa ta sinangguh (asta) gangga wira tanu? Asta ngaraning tangan, gangga ngaraning bañu, wira ta ngaraning panurat lawan panuli, tanu ngaraning mangsi.

Naon saenyana asta gangga wira tanu téh? Asta hartina leungeun, gangga hartina cai, wira hartina kalam jeung koas, tanu hartina mangsi.

Tinulis dé sa(ng) pandita, pinaca dé sang apunggung /6v/ tambah uni uningana, winaleran⁵⁵ dé sang kawi.⁵⁶

Ditulis ku sang pandita, dibaca ku nu bodo (sangkan) nambahan pangaweruhna, diuger ku sang kawi.

⁵⁵winaleran: diwatesan, diuger.

⁵⁶sang kawi: bujangga.

Nguniwéh cinaritakeun ta dasapurwa.⁵⁷

Saperkara dicaritakeun dasapurwa.

⁵⁷dasapurwa: 10 awal.

ONG Swaraswati⁵⁸ Tarajñana Cintamanik! Katuna ma ta na bayu, pamutyan Batara Guru, batara sang sida panta titira lemah, sang sida pandata tita(h) ring langit, Kusika Garga Méstri Purusya Pata(ñ)jala, mwang bayu sabda hdap,⁵⁹ nguniwéh ikang sang manwan,⁶⁰ apan sang hya(ng) itung ika.

Ong swaraswati Tarajnana sang mutiara pikiran! Kakurangan ayana dina tanaga. Tempat mutiara (ayana di) Batara Guru, batara ti golongan nu sampurna utusan lemah, sang pandita nu sampurna utusan langit: Kusika, Garga, Mestri, Purusya, Patanjala; ogé bayu, sabda, jeung hedap; kitu deui Sang Manon, sabab Anjeunna nu nyieun balitungan.

⁵⁸Swaraswati (Saraswati) téh déwi pangaweruh jeung kawijaksanaan dina kapercayaan Hindu. Dina kitab-kitab Purana, déwi Saraswati téh saktina (pamajikanna) déwa Brahma. Rupana déwi Saraswati téh: geulis, kulitna beresih, sipatna daréhdéh deuih. Raksukan nu dianggona sarwa bodas ngaplak bari lungguh dina kembang padma (taraté). Pananganna aya opat, masing-masing nyepengan: wina (kacapi), aksamala (tasbéh), damaru (kendang leutik) jeung pustaka (buku/koropak lontar).

⁵⁹bayu sabda hdap: bayu (napas); sabda (ucap); hdap/hedap (pikiran).

⁶⁰sang manwan/sang manon: Nu Maha Ningali.

4 – Dasamala

Nihan ta muwah sinangguh dasamala⁶¹ ngaranya, nihan silwakanya: “wigatah mala duken, kurwanti kusalah mahat, gawayaken sutem citem, budi hiyeum maguh narakem, Kananga taka ri kita, sami batang marakarma. /siloka 2/

Ieu ogé nu disebut dasamala. Nya ieu silokana: “Indit tina kasangsaraan, nepika jadi jalma nu suci, Milampah niat nu hadé. Budi goréng tempatna di naraka, Anjeun lir ibarat kembang kananga, (jeung) catang sami nu katalangsara. /siloka 2/

⁶¹dasamala: 10 céda atawa sapuluh kaayaan kotor dina diri manusa, nyaeta: sukta; baya; tandri; kalédra; laña; ragastri; paladarah; baksya bwajñana; jeung kutila wiwéka.

Yan datang ri kita, mara[g]karma, ngaranya: sukta, baya, tandri, kaléd[r]a, (laña), ragastri, paladarah, bak/12v/sya bwajñana, kutila, wiwéka.

Sabab geus datang ka aranjeun, paripolah jahat, nu disebut: sukta, baya, tandri, kaléda, lanya, ragastri, paladarah, bak/12v/sya bwajñana, kutila, miwédéka.

Ka: sukta⁶² ngaranya, beuki héés, kalipikeun mitañakeun pirampéseun, deungeun na piutamaeunnana swarangan, kalipian miguna na ngeunah tineung, deung micarék na rampés di nu réya, yata sinangguh sukta ngaranya.

Maksudna, nu disebut sukta téh, beuki héés, mopohokeun pikeun nanyakeun perkara nu mawa kahadéan, ogé dina perkara nu panghadéna pikeun dirina. Poho pikeun milampah hiji perkara kalawan pikiran nu alus, jeung ngomongkeun kahadéan ka jalma réa. Éta nu disebut sukta téh.

⁶²sukta: poho.

Baya⁶³ ngaranya, bwarang mitañakeun manéh, bwarang naña ja ngarasa manéh kwalwat, bwarang micarék na rampés, yata baya ngaranya.

Baya hartina, sieun tatanya ngeunaan kaayaan dirina sorangan, sieun tatanya sabab ngarasa dirina kolot, sieun nyarita perkara kahadéan, nya éta nu disebut baya téh.

⁶³baya: sieun.

Tandri⁶⁴ ngaranya, mumulan naña ja ngarasa manéh ireg, mumul miguna na ngeunah hdap deungeun micarék na rampés ka nu réya, ya tandri ngaranya.

Tandri hartina, teu daék tatanya da ngarasa dirina bodo, mumul barang gawé kalawan niat nu hadé, kitu deui mumul nyarita perkara kahadéan ka nu lian, nya éta nu disebut tandri téh.

⁶⁴tandri: mumul.

Kaléda⁶⁵ ngaranya, takut miguna na ngeunah tineung ka nu réya, takut mitañakeun manéh, ya kaléda ngaranya.

Kaléda hartina, sieun milampah hiji perkara kalawan pikiran nu hadé ka nu lian, sieun nanya perkara dirina sorangan, nya éta nu disebut kaléda téh.

⁶⁵kaléda: asa-asa.

Laña⁶⁶ ngaranya, supen naña ja ngarasa manéh ireg, supen bakti ja ngarasa manéh kwalwat, supen bakti ja ngarasa manéh beu(ng)har, /12r/ (ya)ta laña ngaranya.

Lanya hartina, hésé tatanya sabab ngarasa dirina bodo, hésé ngabakti tina rumasa dirina kolot, hésé ngabakti sabab rumasa dirina beunghar ku pakaya. Nya éta nu disebut lanya.

⁶⁶lana/lanya: sulit, hésé.

Ragastri⁶⁷ ngaranya, bwagwah dék suka swanita deung hayang dék beu(ng)har, ragastri ngaranya.

Ragastri hartina, kagégéloan ku wanoja, ogé upama hayang jadi jelema beunghar. Nya éta nu disebut ragastri.

⁶⁷ragastri: nafsu.

Paladarah⁶⁸ ngaranya, hayang di rara hulanjar, astri larangan sakalih, ya paladarah ngaranya.

Paladarah hartina, mikahayang awéwé nu geus dicangcang, pamajikan larangan batur, nya éta nu disebut paladarah téh.

⁶⁸paladarah: nafsu ka awéwé.

Baksya bwa(j)ñana⁶⁹ ngaranya, tan hana magaway hayu, ya bwa(j)ñana, nga, bwagwah ñatu, bwagwah nginum, deung hje(?) kéna kabeukina dituwukan na sadrasa, yata baksya bwa(j)ñana ngaranya.

Baksya bwajñana hartina, teu daék milampah kahadéan, baksya bwajñana ngaranna. Beuki dahar, beuki nginum, tina sabab kabeukina wungkul kana dahareun nu sarwa ngeunah. Nya éta nu disebut baksya bwajñana téh.

⁶⁹baksya bwajnana: nafsu kana kadaharan.

Kutila wiwéka⁷⁰ ngaranya, dimangké-mangké dék miguna na ngeunah hdap deungeun micarék na rampés ka nu réya.

Kutila wiwéka kasebutna, diengké-engké upama rék milampah perkara nu hadé, ogé dina nyarita nu bener ka jalma lian.

⁷⁰kutila wiwéka: kaputusan licik.

Yata sinangguh dasamala ngaranya, ling sang pandita.

Nya éta nu disebut dasamala téh, ucap sang pandita.

5 – Pancaiyatna

Nihan sinangguh pañcaiyatna⁷¹ ngaranya. Ndih ya nihan silwakanya : “Akwa badwa guru suci, amara lagawame, hana pramadaswaté, na imah pari ri kita.”/siloka 3/

Nya ieu nu disebut pancaiyatna téh. Nya ieu silokana: “Akwa badwa guru suci, amara lagawame, hana pramadaswaté, na imah pari ri kita.” /siloka 3/

⁷¹pancaiyatna: 5 perkara nu kudu diperhatikeun enya-enya. Nyaéta: (1)Ulah sohor némbongkeun banda milikna di hareupeun nu kolot atawa jalma réa; (2)Henteu sura-seuri nalika ngahaturkeun sembah pangabakti; (3)Henteu dahar jeung nginum hareupeun Sang Pandita (guru); (4)Ulah api lain nalika batur ménta tulung, jeung(5)Henteu daék merhatikeun dirina sorangan ngeunaan hal nu mawa kahadéan pikeun dirina.

Ka: akwa badwa ngaranya, tan dadi ikang sang séwaka darma. Mitwannakeun kwa ba(n)danya ning hareupeun sang matuha, mangka nguni di nu réya.

Maksudna, akwa badwa téh, tacan sampurna jadi nu bakti kana hukum. Némbongkeun banda pakaya dirina hareupeun nu kolot, ogé hareupeun jalma réa.

(Am)ara lagaweg ngaranya, téka sumeuri sumarembah, hanteu ngeunah basa ñatu basa nginum, di hareupeun sang pandita.

Amara lagaweg kasebutna, nyaéta arangah-éréngéh nalika ngahaturkeun sembah. Teu hadé ogé urang barang dahar barang inum, di hareupeun sang Pandita.

Ahana premadaswaté ngaran(ya), aya ta nu dipikeun ku sakalih, kesit tungi diturutan.

Ahana Premadaswaté téh, aya nu dipikabutuh ku batur, urangna kalah gancang api lain.

Pituaheunnana, hanteu dék meunang /9v/ [minang] mitineungkeun manéh, deung hanteu dék ñ(i)yar na pirampéseunnana. Nihan sinangguh pañca-iyatna ngaranya.

Paripolahna téh, teu maliré kaayaan dirina sorangan, jeung teu daék néangan perkara nu mawa kahadéan pikeun dirina. Nya ieu nu disebut pancaiyatna téh.

6 – Dasanaraka

Nihan ta muwah sinangguh dasana(ra)ka,⁷² nga. Ini byaktana: ceuli, mata, irung, létah, sungut, kulit, leungeun, payu, purusa, suku.

Ieu ogé nu disebut dasanaraka. Ieu écésna: ceuli mata, irung, létah, sungut, kulit, leungeun, dubur, bobogaan, (jeung) suku.

⁷²dasanaraka: 10 naraka. Harti dasanaraka sabenerna mah leuwih lega, nyaéta sapuluh kaayaan tina sapuluh indera (dasaindriya) anu bisa jadi cukang lantaran hiji jalma tigebrus ka naraka. Sapuluh indera nu dipiboga ku unggal jalma nyaéta: ceuli, panon, irung, létah, sungut, kulit, leungeun, dubur, purusa (bobogaan), jeung suku anu teu dimangpaatkeun dina kahadéan, tapi dipaké milampah jahat.

Ka: ceuli ngara(n)na, mulah salah déngé, téréh wangwang kapireungeu. Byaktanya: ha/11v/war, cwangé, twarék, cadang. Sakitu pipapaeunnana, dina talinga.

Maksudna: nu ngaranna ceuli, ulah salah déngé, gancang hariwang tina naon nu kadéngé. Balukarna: hawar, congé, torék, cadang. Sakitu nu matak sangsara tina ceuli téh.

Mata ngara(n)na, mulah sajeueung jeueungna, lamun ka hula(ñ)jar sakalih, astri larangan sakalih, lamun lai(n) bwaga urang. Byaktana ma: pécak, bwalwar, putikeun, céang, buta lwarongeun,⁷³ mata kwatwakeun, bilas susuheun. Sakitu pipapaeunnana, di mata.

Panon ulah saténjo-ténjona, upama ka hulanjar batur, istri larangan batur, lamun lain milik urang. Balukarna mah: pécak, bolor, putikeun, céang, buta lorongeun, mata kotokeun, bilas susuheun. Sakitu nu ngajadikeun sangsara dina mata.

⁷³buta lwarongeun: buta lorongeun (kiwari buta rorongeun).

Irung ma ngara(n)na, geura bwagwah saa(m)beu-a(m)beuna, lamun ngambeu [ki] ku biuk hapeuk ku biuk ku hañir, ku hangit, téka dipaké bumaresin, ngahubus. Byaktana ma, mékmék. Sakitu pipapaeunnana dina irung.

Nu disebut irung, resep dipaké saambeu-ambeuna, upamana ngambeu bau hapeuk bau hanyir, hangit, éta laju kalah bersin atawa ngahubus. Balukarna mah: mékmék. Éta nu matak sangsara dina ceuli téh.

Létah ma ngarasa, geura bwagwah sarasa-rasana, lamun ku bira ku tiis, ku bacin, ku haseum ku lada, ku pangsét, téka dipaké usuh-asahan. Byaktana ma: pireu, pétal cadél. Sakitu /11r/ pipa(pa)eunana, di létah ngara(n)na.

Létah mah ngarasa, resep sarasa-rasana, ku rasa bira atawa tiis, ku asin, haseum, ku lada, ku pangsét, éta laju dipaké asal ngasaan. Éta nu matak sangsara dina létah téh.

Sungut ma ngara(n)na, bwagwah dipaké kumapang-kapang, héngan dipaké sacarék-carékna, mangka nguni dipaké ñumpah madahkeun, ngajak ngapus ka sakalih. Byaktana ma: swa(m)béng, béngwa, deda. Sakitu pipapaeunana, di sungut.

Nu disebut sungut, sok dipaké ngomong kaleuleuwihi, ngan dipaké sacarék-carékna, ogé dipaké nyumpahan tur nuduh, atawa ngajak nipu ka batur. Balukarna mah: suing, béngo, deda. Éta nu ngajadikeun sangsara, di sungut.

Kulit ma ngara(n)na, bwagwah saprasa-prasana, lamun ku panas ku tiis, ku mérang ku ateul, dipaké gulanggaséhan. Byaktana ma: tibar, bisul, bwalwangeun, radang, kuris béang, saukar balas galigata. Sakitu pipapaeunana, di kulit.

Nu ngaranna kulit, sok dipaké asal ngarasa, upama keuna ku panas jeung tiis, ku mérang ku ateul, dipaké gulinggasahan. Balukarna mah: tibar, bisul, bolongeun, radang, kuris, béang, kaasup balas galigata. Sakitu nu nyababkeun kasangsaraan dina kulit téh.

Leungeun ma ngara(n)na, bwagwah dipaké sacokot-cokotna, manguni bwaga sakalih, ka tataneman sakalih, sañarah dipaké meureup newek, nwatwak mwakwal, nampar, ngajambak, ñiwit nga/10v/getil. Byaktana ma: kékéd ré(m)péng, bu(n)tung, kengkeng. Sakitu pipapaeunana, dina leungeun.

Nu disebut leungeun, sok dipaké sacokot-cokotna, ogé nyokot banda batur, atawa ka pepelakan batur, sumawonna dipaké meureup, newek, notok, nakol, nampiling, ngajenggut, nyiwit, nyintreuk. Balukarna mah: kékéd, rémpéng, buntung, kengkeng. Sakitu nu nyababkeun kasangsaraan dina leungeun.

Tumbung⁷⁴ ngara(n)na, bwagwah sahetut-hetutna, ngising sageusan-geusanna, di pigir imah sakalih, sañarah dipaké muak. Byaktana: kabeuratan, tuju pañcar, kalingsir, uireun. Sakitu pipapaeunana, di tumbung.

Nu disebut tumbung, dipaké hitut sakarepna, ngising sangeunahna, di pipir imah batur, ogé dipaké muak. Balukarna: kabeuratan, tuju pancar, kalingsir, uireun. Sakitu picilakaeunana dina tumbung.

⁷⁴tumbung: dubur.

Purusa⁷⁵ ma ngara(n)na, bwagwah sakiih-kii(h)na, sañarah tu dipaké ngambah lanang wadwan, papa(ñ)jingan, kapiadi kapilañceuk, kapisuan, kapwanakan. Byaktana ma: burut pétwat, lañjwa, halang wisaya, peluh. Sakitu pipapaeunana, di (pu)rusa ngara(n)na.

Nu disebut purusa, sok dipaké sakiih-kiihna, sumawonna dipaké ngambah jajaka jeung wanoja, salingkuh, ka kapiadi, kapilanceuk, kapisuan, kapialo. Balukarna mah: burut, pétot, lanjo, halang wisaya, peluh. Sakitu picilakaeunana dina purusa.

⁷⁵purusa: kelamin.

Suku ta ma ngara(n)na, bwagwah dipaké sati(ñ)cak-ti(ñ)cakna, saleumpang-leumpangna, mangka nguni lamun ngalér ngidul ngulwan ngétan, lamun titarum tipagut, tuluy /10r/ dipaké néjéh. Byaktana ma: lisuh, pateuh, añjingeun caniranan, sakitu pipapaeunana, di suku ngaranya.

Nu disebut suku, sok dipaké satincak-tincakna, leumpang sakarepna, sumawonna upama leumpang ngalér ngidul ngulon ngétan, upamana titajong, laju dipaké néjéh. Balukarna mah: lisuh, pateuh, anjingeun, caniran. Sakitu picilakaeunana dina suku.

Nihan si(n)angguh dasanaraka ngaranya, kayatnakeu(n) na sang séwaka darma, hayua pinintuhu ika.

Ieu saenyana nu disebut dasanaraka téh, nu kudu diperhatikeun ku nu ngabdi kana darma, ulah diturutan perkara anu kitu téh!.

7 – Caturpasanta

Nihan sinangguh caturpasanta⁷⁶ ngaranya. Byaktanya nihan: cakrajala kuna, cakrajala paksa, cakra sabirana, cakra tarangga hahu. /20r/

Ieu saenyana nu disebut caturpasanta téh. Ieu kanyataanna: cakrajala kuna, cakrajala paksa, cakra sabirana, cakra tarangga hahu.

⁷⁶caturpasanta: 4 penenang, 4 penawar.

Cakrajala kuna ma ngaranya matapwaéh,⁷⁷ pamahalana ka sarira: lamur, pécak, bilas sakit mata, buta lwarongeun, mata kwatwakeun, hulag.

Cakrajala kuna nya éta matapwaéh, nu ngabalukarkeun kasangsaraan kana diri nya éta: lamur, pecak, nyeri panon, buta lorongeun, rabun ayam, rabun.

⁷⁷matapwaéh: panonpoé.

Cakrajala paksa ma cai, mahalana ka sarira: gumigil panas tiris.

Cakrajala paksa nya éta cai, nu ngabalukarkeun kasangsaraan kana diri, ngadégdég panas tiris.

Cakra sabirana ma ngara(n)na angin, mahalana ma ka sarira: béang galigata, pipisisan, sing sawatek kasakit di kulit.

Cakra sabirana nya éta angin, nu ngabalukarkeun kasangsaraan kana diri: béang, kaligata, pipisisan, sakabéh jenis panyakit dina kulit.

Cakratarangga bahu ma gunung ngara(n)na, mahalana ka sarira ma: rieut hulu, neri beuteung, medu, kawayaan, sakwaéh sakit di jeba beuteung.

Cakratarangga bahu nya éta gunung, sumber kasangsaraan kana diri: rieut sirah, nyeri beuteung, kembung, kawayaan, sakabéh panyakit di jero beuteung.

Nihan sinangguh caturpasanta ngaranya, kayatnakeun sang séwaka darma, haywa ri rahasya.

Ieu saenyana nu disebut caturpasanta téh. Perhatikeun ku pengabdi darma, ulah dirahasiakeun!.

8 – Trimala

Carékna Sanghyang Tu(ng)gal: “Na naha piangeneunana, sang hya(ng) pustaka ini? Kéna karah aing dék ngab(e)jalkeun carita, metuna sanghya(ng) siksa guru,⁷⁸ ti sanghya(ng) siksa.”⁷⁹

Carékna Sang Hyang Tunggal: “Naon atuh lenyepaneunana, tina ieu buku suci téh? Ah, sababna alatan kami dék ngagelarkeun carita, gelarna sanghyang siksa guru, tina ‘sanghyang siksa’.

⁷⁸sanghiang siksa guru: ajaran suci guru.

⁷⁹sanghiang siksa: ajaran suci.

[Ndeh nihan sang hya trikaya madala parisuda ngaranya Trika]

Ieu pikeun babandingankeuneun.

Ini ma na timpalkeuneun, mulah dék mitemen ina sang séwaka darma. Na puhun awah-awuh, tangkal ning /14v/ papa (ka)lésa, wwit ning kaliyuga, hétu ning papa ning (na)raka. Ngara(n)na, trimala,⁸⁰ guna.

Ulah dék ngukuhan nu kitu wahai nu ngarabdi kana darma! Tanwandé jadi sumber tina bancang pakéwuh, sumber tina/14v/ kasangsaraan tur kahinaan, awal tina jaman burakrakan, cukang lantaran kasangsaraan di naraka. Éta disebutna téh, trimala, (dina) laku lampah.

⁸⁰trimala: 3 kaayaan kotor, museurkeun pangajaranana kana: ucap (sabda); lampah (ulah); jeung tékad (ambek) nu aya dina diri manusa.

Nihan lwirnya: ika sinangguh trimala ngaranya, kadyangganing gangsa lawan malam, tambaga lawan timah. Apa ta kangken tambaga lawan timah?

Nya ieu wujudna téh. Ieu nu disebut trimala, lir ibarat gangsa jeung lilin, tambaga jeung timah. Naon nu diibaratkeun tambaga jeung timah téh?.

Ning kang tridusta:⁸¹ (sabda tan yukti), ulah tan yukti, ambek tan yukti. Ginawayaken sabda mahala,⁸² ulah mahala,⁸³ ambek mahala.⁸⁴

Ieu tridusta téh: ucapan nu teu merenah, paripolah nu henteu merenah, maksud nu teu merenah. Ngalakukeun ucapan nu jahat, laku lampah jahat, maksud nu jahat.

⁸¹tridusta: 3 kajahatan.

⁸²sabda mahala: ucapan jahat.

⁸³ulah mahala: laku lampah/paripolah jahat.

⁸⁴ambek mahala: maksud jahat.

Ini byaktana, ulah mahala: notok mokol, newek meureup, ngadeudeul, no(n)jok nakétro(k), nampar na(m)pélang, sakwéh ning lekas tangan, ya ulah mahala, nganya.

Ieu tegesna ulah mahala: notok, nakol, newek, meureup, neunggeul, nonjok, neunggarkeun, nampiling, jeung sakur laku lampah tina hampangna leungeun, nya éta nu disebut ulah mahala téh.

Sabda mahala ngara(n)na: torong gasong tanpa karana, campe(la)k sabda, numpah madahkeun, ngadudu, neluh, ngupat guru, sakwa(é)h ning sabda tan yukti, ya sabda mahala ngaranya.

Nu disebut sabda mahala: nuduh jeung nyarékan tanpa sabab, ngalélécé dina omongan, nyumpahan sarta moyok, nyela, neluh, ngupat guru, katut sakur omongan nu teu pantes, nya éta nu disebut sabda mahala téh.

Ambek mahala ma ngaranya: kira-kira, budi-budi, ngajerum, ngagunaan, mijaheut[a]/14r/[t]an, nganeluh, ngaracun, hiri paywagya. Ageus ma nu mupu maling papa(n)jingan[a] méda rungahadang. Sing sawatek tan ywagya, dipitwah dipih(e)dap, ya éta ambe(k) mahala.

Nu disebut ambek mahala: ngira-ngira, nipu, mitnah, nyihir, nganyenyeri ati, neluh, ngaracun, hiri dengki jeung goréng sangka. Kitu deui nu ngala pepelakan batur, maling, asup tanpa idin, napsu pikeun ngarogahala. Sakur nu henteu pantes dilakonan sarta diniatan, nya éta nu disebut ambek mahala téh.

Yata sinangguh trimala ngaranya. Nihan sinangguh trimala wisésa⁸⁵ ngaranya. Hana ya di sang prabu, rama, resi, mwang tarahan.

Nya éta nu disebut trimala téh. Nya ieu nu disebut trimala wisésa. Ayana di sang prabu, rama, resi jeung tarahan.

⁸⁵trimala wisésa: 3 ceda dina kakawasaan.

Ini byaktana, aya ta kajeueung nu duka, dijual dihulunkeun, dirampas dipihehan. Yata sinangguh panca kapataka⁸⁶ ngaranya, sinangguh truma(la) wisesa ngaranya, ling sang pandita.

Ieu écésna mah: aya nu katingali keur susah, kalah dijual dijieun budak beulian, atawa dirampas jeung dipaéhan. Nya éta nu disebut pancakapataka, disebut ogé trimala wisésa. omongan Sang Pandita.

⁸⁶panca kapataka: 5 kasangsaraan.