Ulikan Kasumedangan Bagean Ka Hiji

"Tong jauh-jauh euy puseurna elmu kasundaan teh aya di dinya?" ceuk ki dulur.

"Naha kumaha kitu ceuk kuring?" ceuk kuring.

"Pan kieu mun geus dek akhir Sumedang tangtu rame?" ceuk ki dulur.

Urang bahas wae, Puseurna elmu sunda mah aya di dinya’  mangrupakeun caritaan daria oge kadang bari heureuy kawas caritaan nu teu siga siga nu sok remen kadenge puluhan taun ka tukang lamun ruang riung jeung batur batur nu keur raresep ngabahas ngeunaan waja waja nu tos semplak warisan kaluhungan luluhur luluhur nu agung agung. Enyana mah gening, pamanggih kitu teh aya benerna tapi bari ayeuna mah loba salahna. 

Aya benerna sabab baheulana Sumedang teh, di ahir jaman sumedang larang,  pernah mangrupakeun puseur dayeuh karajaan nu kapilih neruskeun Pajajaran sanggeus pakuan (pajajaran) burak. Jadi, munasabah mun nu ngarana di puseur dayeuh kumpul  inohong inohong ti sakuliah nagri pajajaran nu nepingajarkeun elmu panemuna, salah sahiji  pusat atikan/‘binayapanti’na harita pernah aya mekar di daerah WARU Sumedang. Satuluyna,  dina geus semplak nu jadi wajana dibeungkeutkeun kana hiji realm nu katelah KASUMEDANGAN nu masieup kasumedangan ‘local’ versi samemehna nu jadi warisan  pakeun kabeungharan seuweu siwina. Bakating ku warna warna jeung euyeubna kasumedangan nepikeun ka nu osok nererusajarkeuna ge tara tarapis dina kabeh ulikan kasumedangan tapi biasana manjing ngan dina pokona nepikeun ka bisa nuduhkeun ngajarkeun anu laina.

Loba salahna, nyaeta sabab eta mah baheula ayeuna mah wallahu alam hartina barang can tangtu/geus teu tangtu, ngan nu pasti aya mah tapak tapakna urut urutna patilasan patilasana nu warna warna. Ku kajadian  kasauran pamuk sumedang larang baheula ‘nu nuturkeun aing, cadu ngawula ka menak’ nya para satmata para budimana bubar nyebar deui ka masing masing padikana. Sumedang larangna ge malah tuluy kaereh deungeun.

Sumedang ayeuna mah ukur sagede kabupaten nu sok dipoyok/dilebarkeun lain larang,  alus, mahal, mulya, jarang lantaran ‘outstanding’, ‘haram’ diganggu, teu bisa dibuka/kapanggih/diasupan/diganggu sagawayah deui tapi cenah ge ukur sumedang nu ngarangrangan. Kamulyaanana maruragan kaditu kadieu kamana mana nu aya tinggal regang/rangrangna mungkul, paling paling tempatna ukur jadi  daerah ‘penyangga’, liliwatan lamun rek ka tanah ukur jeung puseur dayeuh. Najan sugan wae dina nepikeun ka tinggal regangna ge ari engkena tuluy dihujanan dipupukan deui mah lila lila daunan deui buahan deui hejo lemboh deui mulya larang deui.

Seke selerna – sebut we menak menakna harita - nyebar deui ka sakuliah nagri kamana mana kayaning entragan mimitina aya nu ka Sukapura, Timbanganten, Tanah ukur,  Galuh, Bogor, Ujung kulon, Sukabumi,  Cirebon, Cianjur, Kuningan, Karawang, Majalengka, Subang, Jakarta, jrrd. Bari aya nu mawa sabagian atawa sakabehna ngeunaan ‘pustaka’ kasumedangan nu tuluy disambung tepikeun. Aya oge nu  disaralin ditaruliskeun, najan jadi warna warna aya nu dipisah pisah aya nu ngan sabagian aya nu lengkep aya nu kurang. Jadina, Loba nu diajar kasumedangan manggihna di luar sumedang, kitu oge sabalikna, bari kitu na teh aya nu arapaleun yen eta teh baheulana pernah dibeungkeut dina kanyataan kasumedangan, aya nu henteu.

Najan bari tangtu wae/aya wae (sing aya wae) urang sumedangna ayeuna (rundayana nu aya di sumedang) nu enya enya weruh bari tapis dina/ngeunaan kasumedangan nu enyana, loba urang sumedang nu teu apal kana kasumedangan, bari jeung dina ngapalkeunana/nyusudna  teh sok pabaliut jeung  rupa-rupa patarekatan padzikiran,  oge kagorengan katahayulan  jeung mitos-mitos, nu sok ngajadikeun ngaenya-enya nu lain ngalain-lain nu enya dina nuturkeun tapak lacak luluhurna.

Bari teu saeutik oge nu ngan nyahona ukur nepikeun kana tuturut tukang kirata – dikira kira sugan nyata, dinyata nyata ku kira-kira, dikira-kira ameh siga nyata-nyaeta jalma-jalma nu resep ngira ngira hiji harti  konsep elmu ulikan dumasar rekaan hatena/pikirna sorangan ku cara ngawancah kecap sunda make – diantarana - pangaruh cara ngahartikeun kecap arab nu sok nerap/mahabu di jalma-jalma nu ngulik kabatinan nu bisa jadi cocok dina basa arab tapi  moal nyambung lamun digunakaeun kana harti kecap/basa sunda.

Misalna wae, harti sumedang jadi "inSUn anu M(a)EDANGan, InSUn Tandang Ma(e)wa Kahayang",  Insun Medal jrrd.  Nu saliwat wah siga mangrupa jargon husus nu istimewa padahal mun ngan nepi ka kitu naon bedana? Da teu dijadikeun jargon oge kabeh kitu petana. Kawas kana ngaran alat  nu baheulana keur neangan kadaharan nu dipasieup (boga nilai plus) ku ayana do’a/rajah/mantra/program/pamor nu disimpen pakeun ningkatkeun nilai tambahna, hasil kaluhungan kamotekaran jaman baheula nu hese tandingna "Kujang" aya nu nyebut make kirata  kujawahyang, kudihyang, kukuh kana jangji, pedah manggihan sababaraha kujang nu  diluar wilayah neangan hakaneun atawa dina wilayah/konsep neangan kadaharan nu leuwih jembar.

Kecap SUmedang oge kunu heureuy sok jadi SUka MElihat yang tembus panDANG, nu kabeh oge sah-sah wae, wenang wae, da ukur dumasar kana rekaan ati/pikir dina ngareka reka ngira-ngira kanyataan harti tina kecap sakumaha kahayangna/alusna.  Kitu oge pupuh tembang Kinanti cenah hartina tekin ati, aya oge engkin dianti anti jrrd, nu jauh mela-melu tina kanyataana lamun seug geus diajar/tapis nulis/nyieun tembang kinanti sorangan nu moal bisa bijil lamun budalan rasana lain dina alam-alam nu digolongkeun ku ahli pupuh Jrrd.  Conto bias kikirataan nu loba kapanggih di urang dina ngahartikeun hiji konsep/nilai/barang/ulikan/ajaran.

Jadi, supaya kecap puseurna elmu sunda di sumedang (larang) bener deui, salaku pernah jadi pusat ‘civilisation’ nu kapilih nuluykeun Pajajaran baheula kudu aya upaya nyusud nerangkeun deui ngumpulkeun deui elmu elmu nu aya dina kasumedangan. Pakeun ditalungtik wadul henteuna mangrupakeun beungkeutan elmu elmu Pajajaran, jeung utamana mah kagunaanana keur urang ayeuna,  ku cara ulikan hartina kudu nohonan kajian empirik lain ukur dina kikirataan mitos jeung mitos cenah jeung euceuk ameh seuweu siwina nu aya di mana wae boga kareueus jeung daek nuluykeunana.

Matak bag bagan kasumedangan ieu ditepikeun ngaliwatan cara/format: Nyaritakeun heula ulikan elmuna – nomor urut bisa beda atawa patukeur - tuluy di sebutkeun cara cara ngulikna –metoda meuli katut ngasakeunana, protocol protokolna, field studyna, paradigmana- supaya engke nu maca bisa ngabuktikeun ngaenya henteukeun konsep/dongeng/panganteurna nu dicaritakeun sacara empiric (elmu) lain ukur kumaha kayakinan, kumaha masing masing, kumaha kapercayaan, kumaha wadah, kikirataan, katahayulan, simbol simbolan jrrd nu ngarusak ngabiaskeun elmu.

Teu hilap neda maphumna miwah widi oge auban ti para sepuh ti para luluhur,  ieu sabagian kasumedangan sok sanaos seueur nu diusahakeun dibalibirkeun, sanes bade ngalanggar kapamalian ngarobih kabiasaan. Kapungkur mah para sepuh biasana ngadugikeun nganggo cara tradisional ngariung dina wanci sareureuh budak bari ukur dinu singkur-singkur atanapi di kabuyutan-kabuyutan, bari nembe ngadongeng ngajarkeun kasumedangan kawenginakeun caket-caket janari atuh mung nu enya-enya temen nu kawaris elmu da leres-leres enya hoyongna, sesana mah panginten ukur ngadahdir  wareg ku bakakakna. Ayeuna ge ku lajuna jaman, bawiraos sami wae, da sok sanaos  di uar-uar oge nu macana tara seueur, ti nu macana ge teu sakedik nu ukur kawaris sifat ‘Abu Thalib‘ hoyong nyaho mungkul hoyong thalab mungkul tara hoyongeun meser dugi ka JADIna, nu engke temen enya enya hoyong dugi ka bukti-jadina mah ukur sapertos nu nyesa dina riungan wanci janari leutik da panginten memang kitu pola/hasil/kedahna ti ngawitan samemeh memeh ti jaman  luluhur nu agung-agung. Pun.

7 ulikan poko/cecekelan jeung 33 disiplin elmu/ulikan/pakean Kasumedangan

Tangtu geus  jadi pamanggih loba loba yen sumedang larang teh ditaratas ku salah sawios luluhur seuweu Galuh Sang Guru AJi Putih - Resi Cakrabuana - Prabu Tajimalela. ‘Posisi’ Sumedang Larang harita leuwih mangrupakeun karajaan daerah/wilayah Galuh nu jadi  pananggeuhan/panasehat/ pendukung/pusat atikan Galuh-Sunda (Pajajaran). Ieu luluhur agung teh henteu/tara langsung berkiprah/berkarir kaluar Sumedanglarang. Contona wae dina widang kanuragan, teu aya deui nu gaduh pangkat TAJIMALELA (taji siih hayam, malela beusi. Taji malela pamuk nu ‘siihna’ tanggoh alah batan wesi) ngawitana iwal ti nu  nyakrawati di Gunung Lingga Sumedang, paguron nu make  ngaran Taji malela aya nepikeun ka ayeuna, namung nu teras nyebarkeun ka luar wilayah sumedang mah, nya salah sawios nu diatikna Prabu Gagak Lumayung nu ku kadigjayaana oge kaleler gelar Taji Malela nyebar utamina di daerah Timbanganten (Garut ayeuna) mantena jawara di tempat pangaduan hayam Sancang Garut kidul.  Hayam resep diadu, Jadi pangaduan hayam hartina tempat ngadu jago/jawara kabiasaan neang jago keur tanggohna Pajajaran. Kitu ge baheula ngadu jagona Sang Manarah di Galuh kanggo nyandak deui hakna lain  mamawa/ngengelek  hayam diadu adu bari nu mawana cingogo ngagulung sarung, tapi nyekel sabuk milang tatu ngadukeun karongkahan – tingali elmu kanuragan sumedang - kasumedangan no 8.

Kitu oge ngeunaan kaahlian katapis dina nyakra buana nya luluhur sumedang ieu nu naratas ulikana dugikeun tiasa ngabedah wilayah sumedang janten ngajanggelek Karajaan Sumedang Larang – tingali kala cakra, ulikan kasumedangan no. 12, jeung ngeunaan palemahan (fengshui sunda), kasumedangan no 26.  Namung, nu nganggona leres leres dina ngabedah nagri/wilayah anyar diluar sumedang larang mah – misalna di Jatipurwa jadi karajaan Cirebon - nya salah sawios murid pinunjulna Wong Agung Cirebon Prabu Walangsungsang dugi ka sami kaleler Gelar Cakrabuana.

Kitu oge ngeunaan Aji Putih (putih lain bodas, ki rambut putih, keur urang bandung mah moal bireuk ieu luluhur agung teh sabab jadi ngaran jalan di Ciumbuleuit) lain jelema nu buukna huisan, tapi ‘herang’ caangna rambut nu hideung - hiji kaayaan lamun dinu poek (hideung) euweuh cahya tapi bisa neuleu weruh awas tah nu kedeuleuna nu dikanyahoeunana disebut putih teu warna teu rupa najan masih kanyahokeun arah jeung puguh enggonna) nu masieup ulikan Galunggung Galuh nu agung (galuh= inten, galeuh rasa nu mahal lir inten sab hese kapanggihna tapi agung mahal bobot/pangaruhna) nu jadi cecekelan purba tisti purba jati galuh jeung sunda jati. 

Matak nu geus tapis dina kasumedangan tara hareseeun manggihan kalbu mu’minin tukang tarekat nu lamun sacara ‘visual’ dina angenna ‘kacirina’ kawas cahaya hideung (ka’bah) nu dikurilingan ku cahaya bodas nu thawaf - jarang nu ka haji nyaritakeun kumaha rasana aya dina jero ka’bah nu tiluar ti jauhna ukur siga warna hideung jeung jarang ulama nu nyaritakeun ayat naon nu bijil waktu Rasul Allah aya di lebet ka’bah,  da teu sambarangan jalma ziarah/naik haji nu bisa asup  – tingali AJI PUTIH - Kasumedangan ka 14.  Kusabab baheulana Lemah Sagandu Cipaku mangrupakeun tanah anu suci/tanah kahajian/tanah kawikwahaan. Jadi bijilna Sumedang jadi Insun anu madangan teh lain hartina sumedang kitu tapi aya ulikan/kamampuh/kawikwahaan AJI PUTIH dina madangan nyaangan awak nuduhkeun lampah ngahibarkeun buana tangtung.

Nu gaduh karir nyongcolang di luar sumedang larang nyambuang sa pajajaran mulya di puseur pakuan teh putrana ku anjeun Prabu Geusan Ulun nu manggung sateuacan prabu Kean Santang Gagak Lumayung kakoncara. Namung teu lami ku salah sahiji margi mantena mutuskeun janten Sunan (Sunan Geusan Ulun) mandita di padikan malih henteu neraskeun kaprabonan  Sumedanglarang.  Eta sababna salah sahiji alesan pangeran Angkawijaya dina janten nalendra Sumedanglarang nu kapeto neraskeun pajajaran dipasihan gelar GEUSAN ULUN nganggo nami luluhurna, nu sateuacana kantos kawartikeun seungit wangi diugi ka luar sumedang larang gaduh tempat anu mulya/posisi/jabatan di salah sawios kadaton Pakuan Sri Bima Punta Narajana Mathura Suradipati – ngeunaan kawilayahan – kaasup ngeunaan loba-loba ngaran  kuta di sunda kuta maneuh kuta tandingan kutamaya jrrd tingali kasumedangan no 12.

Sanggeus Sumedang Larang jadi nu nuluykeun Pajajaran, ulikan kasumedangan teh Salian ti eusina ngeunaan kumaha kumaha wae jadi SASAKA SUMEDANG rintisan Sang Guru Aji Putih, Prabu Tajimalela Resi Cakrabuana nu euyeub sateuacan Pangeran Angkawijaya jeneng nalendra (Sumedanglarang memeh masih mangrupa karajaaan daerah Pajajaran),  Oge, jadi beunghar masagi  ku ulikan ulikan lain/luar sumedang atawa asalna jeung mekarna samemehna  eta ulikan di daerah luar sumedang larang, sebut wae diantarana dinu 7 ayana ulikan ngeunaan kanyataan ratu galuh, sasaka sakawayana, sasaka kabantenan, kanyataan ujung kulon, Ati/aji putih, siliwangi, kawilayahan, sunda jati, kinangeran,  kamandalaan/kabuyutan, jrrd  salian ti nu sipatna praktikal  (dinu 33) kayaning ngeunaan kawedukan karongkahan, asihan, tarikolot kahuripan, kamokahaan, panayogean, uubar kanuragan, kala cakra, werejit, karatuan, jrrd.
  
Ieu teh can kaasup dina widang-widang turunanana, misalna wae dina hal  kanuragan, aya nepikeun ka 68 widang kamampuhan nu dina poponclotna aya 4 kamatihan. Matak enya kudu  ditepikeun ka loba-loba barudak ngora sabab moal bisa/arang kabeh kaulik ku hiji jalma, jadi engkena kudu dikeureuyeuh ku loba-loba saresepna saresepna samampuhna- samampuhna nu dipiharep ngajadi kerjasama ngahaleuangkeun deui padjadjaran anyar. Kongas aya caritaan dilembur lembur cenah engke mah jang luluhur padjadjaran teh bakal lalungsur deui di jaman urang sapertos nu diugakeun nyalametkeun Nusantara. Tangtu lain luluhur nu tos teu aya dialam dunya jul-jol harirup deui jeung jalma ayeuna make papakean baheula mungkul, harianeun pisan aranjeuna euweuh kabosen jeung karasa kacape-cape, tapi elmu panemuna diparake deui dipimilik deui ku seuweu-siwina pakeun nanjeurna uga. Ieu tulisan nu ngauar uar ngaucah-aceh sahayuna sakadaekna, sakawayanana teh itung- itung caritaan murah urang lebur sugan-sugan nu arek nyaraliksik teu kudu ngatog kahese- hese muka medarna.

7 ulikan poko/cecekelan jeung 33 disiplin elmu/ulikan/pakean – sok disebut oge ditempat lain 40 panta sampurnaning tekad bari dina catetan coberna teu nyabit-nyabit kecap kasumedangan. Bisa jadi diistilahkeun deui kitu teh sabab sakabeh ulikan aya hubungana jeung panta panta/martabat/tingkat/alam patekadan (tekad=itikad=ngaitkeun diri kana hiji hal/tujuan/ajian/program) nu kudu sampurna nu dibareulina kudu wae ku cara tirakat kuru cileuh kentel peujit meureut maneh ngasakeun awak kongas gulang GULING euweuh lawan sabab geus jadi pagulinganana sorangan. Matak osok cirina aya di geger hanjuang - nu engke ngajawab naon sababna nyieun ciri sok make tangkal hanjuang kaasup caritaan ngeunaan naha bet make tangkal hanjuang keur jadi panayogean/ciri unggul/elehna Pamuk tanggoh Sumedang Larang Jaya Perkasa dina Perang.

Oge sok aya nu ngaistilahkeun kasumedangan sederhana pisan ukur jadi “ulikan-ulikan panglesu nafsu”. Ditanyakeun teh naha bet disebat kitu? Enya, saurna, sabab sakabeh elmu kamatihan kamampuhan hasil tina kamampuh ngalesu nafs-na sorangan, supaya bisa kaatur ‘kamanage’ ari nafsu ciri/parabot kajelemaan jelema tuluy we mere conto cenah kongas sok kacaritakeun aya ratu agung raja wisesa nu nyakra (jadi cakra) BUANA tangtung sabab PUTIH AJI-na TAJI na ge tina MALELA TEMBONG ka(AGUNG)nana caang madangan kajauhna hibar buana nu dina sirnana ge ajeg linggana. 

Jadi loba nu diajar kasumedangan dina manggihan/nepungan/jarah, kayaning salah sahijina ngeunaan sakawayana, teu kudu heula ngaprak ngadeuheusan ka Majalengka, Kuningan, Garut atawa ka Sukabumi kidul cukup metakeun kasumedangan. Tuluy, misalna wae, dina inditna ka pulo sari wahanten girang Ujung Kulon sanghyang sirah, memehna ka agrabinta ngadongkang ka sindangbarang pakeun manggihan deui rintisan SUNDA JATI (Tarumanagara/Salakanagara/Sunda) ge geus boga referensi nu lengkep tina kasumedangan memehna ameh teu salah madep nu engke diadumaniskeun jeung purbatisti purbajatina Galuh nu jadi tuturus ngajenglengna Padjadjaran Anyar. 

Cag hanca kanu ka dua.

Baca Juga :